Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là thành quả tổng hợp của các phong trào cách mạng do Đảng phát động, lãnh đạo và duy trì trong suốt 15 năm sau ngày thành lập Đảng: Cao trào Xôviết Nghệ - Tĩnh, Cuộc vận động Dân chủ trong những năm 1936-1939 và Phong trào giải phóng dân tộc năm 1939- 1945. Đây là một trong những thắng lợi có ý nghĩa lịch sử và thời đại của dân tộc ta dưới sự lãnh đạo của Đảng trong thế kỷ XX. Với thắng lợi đó, "Chẳng những giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai cấp lao động và những dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng: lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa, một Đảng mới 15 năm tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc”(Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 6, tr. 159).
Sau Cách mạng Tháng Tám, Chính phủ lâm thời chính thức ra mắt quốc dân đồng bào, chính quyền cách mạng từng bước được thiết lập ở tỉnh, huyện, xã. Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền, cùng Mặt trận Việt Minh và các đoàn thể chính trị - xã hội đã tạo nên chỗ dựa vững chắc cho chính quyền cách mạng non trẻ. Nhân dân Việt Nam ngày càng tin tưởng vào Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh, tích cực tham gia các phong trào cách mạng do Đảng phát động và lãnh đạo. Tuy nhiên, Đảng, Nhà nước và nhân dân ta lại phải đương đầu với những khó khăn, thách thức chưa từng có. Song, với sự lãnh đạo đúng đắn, tài tình, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa cách mạng nước ta vượt qua tình thế hiểm nghèo, giữ vững chính quyền cách mạng, chủ động chuẩn bị lực lượng cho cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc giành thắng lợi.
Thắng lợi về giành và giữ vững chính quyền trong và sau Cách mạng Tháng Tám là nhờ đường lối đúng đắn của một Đảng (Đảng Cộng sản Việt Nam) trung thành với chủ nghĩa Mác - Lênin; luôn coi việc vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa ấy là nhiệm vụ và trách nhiệm của mình. Một Đảng không có lợi ích nào khác ngoài lợi ích của Tổ quốc, của giai cấp, của dân tộc, biết phát huy mạnh mẽ sức đoàn kết và hăng hái của toàn dân trong và ngoài Mặt trận Việt Minh; một Đảng được Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, giáo dục, rèn luyện và lãnh đạo tài tình... Trong lãnh đạo tổ chức thực tiễn Đảng ấy, đã dự báo đúng đắn sự phát triển của tình hình cách mạng; thấy rõ thuận lợi và những khó khăn, thách thức; linh hoạt, sáng tạo, biết lợi dụng mâu thuẫn trong kẻ thù, cô lập kẻ thù, thêm bạn bớt thù, tập trung vào kẻ thù chính; biết nắm bắt thời cơ, đẩy lùi nguy cơ, vượt qua thách thức... Điều này, chủ yếu do Đảng luôn coi trọng xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng. Mỗi tổ chức đảng là một pháo đài chiến đấu, cán bộ lãnh đạo các cấp thực sự là những tấm gương sáng ngời vì nước, vì dân, đội ngũ đảng viên tuy không nhiều, nhưng mỗi đảng viên thực sự là một chiến sĩ tiên phong không ngại gian khổ, hy sinh kể cả tính mạng vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì cuộc sống ấm no, hạnh phúc của nhân dân. Đó là những người có tính đảng cao và tình đồng chí sâu sắc; có đạo đức cách mạng trong sáng; có năng lực tư duy sáng tạo; gắn bó mật thiết với nhân dân, hoà vào dân, ăn sâu, bám chắc trong nhân dân; cùng nhân dân vượt qua biết bao khó khăn, gian khổ, hy sinh giành và giữ vững chính quyền trong điều kiện gặp nhiều khó khăn, thách thức quyết liệt và trong tình thế hiểm nghèo. Những cán bộ, đảng viên ấy, đã được dân tin, dân phục, dân yêu. Xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng là nhân tố hàng đầu quyết định giành và giữ vững chính quyền trong và sau Cách mạng Tháng Tám, là bài học lớn về xây dựng Đảng ta.
Trong điều kiện hiện nay, trước yêu cầu ngày càng cao của công cuộc đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, bảo vệ toàn vẹn biên giới, biển đảo; sự diễn biến phức tạp của tình hình kinh tế; sự biến đổi nhanh chóng, phức tạp của tình hình thế giới và quan hệ quốc tế; sự phá hoại của các thế lực thù địch; một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cấp cao suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; đội ngũ cán bộ cấp Trung ương là cấp chiến lược rất quan trọng nhưng chưa được xây dựng một cách cơ bản; nguyên tắc "tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách” trên thực tế ở nhiều nơi rơi vào hình thức...Tình hình đó, đặt Đảng và công cuộc đổi mới, xây dựng CNXH trên đất nước ta trước những khó khăn, thách thức quyết liệt mới. Bài học "xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, nhân tố hàng đầu quyết định giành và giữ vững chính quyền trong và sau Cách mạng Tháng Tám” vẫn còn nguyên giá trị và có ý nghĩa lớn để Đảng xây dựng bản thân mình vững mạnh, đưa công cuộc đổi mới vượt qua khó khăn thách thức đến thắng lợi.
Đảng đã ra Nghị quyết Trung ương 4, khoá XI về "Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Ðảng hiện nay”, nhằm xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng. Ðể thực hiện thắng lợi Nghị quyết này, Ðảng đã đề ra bốn nhóm giải pháp. Trong đó, Nghị quyết đặt lên hàng đầu nhóm giải pháp tự phê bình và phê bình, nêu cao tính tiền phong, gương mẫu của cấp trên. Cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp Trung ương đã tiến hành tốt công việc này, đạt kết quả quan trọng, tạo tiền đề, động lực và điều kiện thuận lợi cho cán bộ, đảng viên trong toàn Đảng thực hiện tự phê bình và phê bình đúng đắn, nghiêm túc, đạt kết quả. Đây là nhân tố đặc biệt quan trọng để xây dựng Đảng ta vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, để Đảng tiếp tục xứng đáng là người lãnh đạo, người tổ chức mọi thắng lợi của công cuộc đổi mới, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc, toàn vẹn Tổ quốc trong điều kiện hiện nay.
PGS,TS Đỗ Ngọc Ninh